piątek, 29 marzec 2024
piątek, 23 sierpień 2019 12:55

Masło masłu nierówne – czytaj etykiety

Przeczytasz w: 8 - 16 min

W sklepach znaleźć można wiele produktów określanych jako „masło”. Ich składy jednak się różnią. Masło jest produktem wysokotłuszczowym zawierającym nie mniej niż 80% tłuszczu mlecznego, do 16% wody i co najwyżej 2% suchej substancji beztłuszczowej (w tym ewentualnie do 2% soli kuchennej w przypadku masła solonego). Otrzymuje się je przez zmaślenie wysoko pasteryzowanej, dojrzałej fizycznie (i ewentualnie biologicznie) śmietany o zawartości 25-45% tłuszczu. Produkcja masła obejmuje następujące etapy: wydzielanie śmietanki z mleka, pasteryzację śmietanki, odgazowanie śmietanki, chłodzenie i dojrzewanie fizyczne, dodatek barwników (niekoniecznie), dojrzewanie biologiczne śmietanki (niekoniecznie), przygotowanie śmietany do zmaślania, zmaślenie śmietany, płukanie masła, solenie (niekoniecznie), wygniatanie, formowanie i pakowanie.

Masło masłu nie jest równe i o tym nikogo chyba nie trzeba przekonywać, stąd też podział na cztery grupy: ekstra, delikatesowe, wyborowe i stołowe. Pierwsze trzy rodzaje masła nie mogą zawierać mniej niż 80% tłuszczu i więcej niż 16% wody. Masło stołowe nie ma mniej niż 73,5% tłuszczu i więcej niż 24% wody. Najlepsze jest masło ekstra i delikatesowe, o delikatnym smaku i aromacie. W maśle wyborowym dopuszcza się smak kwaśny. Do masła wyborowego i extra wolno dodać nie więcej niż 2% soli. Najsurowsze wymagania dotyczą masła extra, najbardziej liberalne – stołowego, w którym mogą występować kropelki wody i lekka kruchość. Masełka smakowe, np. ze szczypiorkiem lub smażoną cebulą, to nie masło, tylko mieszanka tłuszczu mlecznego oraz tłuszczów roślinnych. Również nazwa „osełka”, tradycyjnie kojarzona z masłem, może okazać się myląca.

Masło, czyli tłuszcz zwierzęcy, pochodzący z mleka, znany jest człowiekowi od zarania dziejów. Udokumentowane wzmianki o spożywaniu masła liczą sobie kilka tysięcy lat. Już przed naszą erą stosowano ten produkt nie tylko jako żywność, ale także w celach kultowych, medycznych i kosmetycznych. Odkąd człowiek udomowił bydło, mleko i otrzymywane z niego masło znalazły ważne miejsce w jego diecie. Od tysiącleci produkcja masła jest właściwie taka sama, nadal opiera się na procesach mechanicznych, przebiegających w normalnej temperaturze i bez wspomagania chemicznego.

Człowiek potrzebuje około 60 podstawowych składników pokarmowych, których dostarcza mu mieszanina rozmaitych i różnorodnych produktów żywnościowych. Prawie wszystkie wymagane składniki znajdują się w mleku. Znaczna ich część, w tym wiele witamin (rozpuszczalne w tłuszczu – A, D, E) i składników mineralnych, związana jest biologicznie z tłuszczem mleka (tj. z masłem), razem z nim jest pobierana i w tej postaci najlepiej wchłaniana oraz wykorzystywana przez nasz organizm. W porównaniu z innymi tłuszczami zwierzęcymi, masło zawiera stosunkowo mało cholesterolu, zależnie od pory roku waha się od 220 do 240 mg na 100 g masła. Dzienne spożycie cholesterolu z pożywieniem nie powinno być większe niż 300 mg, czyli tyle ile znajduje się w połowie kostki masła (125 g). Warto dodać, że kostka masła (250 g) zawiera tyle samo cholesterolu, co 2-3 średnie jaja kurze. Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, m.in. budowy błon komórkowych, syntezy hormonów steroidowych oraz kwasów żółciowych, jedynie spożywane w nadmiarze może sprzyjać rozwojowi chorób układu krążenia.

Masło to jednak przede wszystkim tłuszcz, łatwo przyswajalny przez organizm ludzki. Ze względu na łatwość przyswajania polecane jest przede wszystkim cierpiącym na dolegliwości przewodu pokarmowego i rekonwalescentom. Masło to oczywiście tłuszcz zwierzęcy, ale znaczną jego część wytwarza mikroflora bakteryjna w „bioreaktorze”, jakim jest żwacz krowy. Stąd też wyjątkowo złożony skład tego tłuszczu. Jest on naturalną, różnorodną mieszaniną kwasów tłuszczowych nasyconych i wielonienasyconych, triglicerydów i fosfolipidów. W maśle znajduje się co najmniej 120 różnych kwasów tłuszczowych (w olejach roślinnych 20-30), z których wielu do dzisiaj jeszcze nie poznano. Wśród nich około 14% stanowią krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (4-12 atomów węgla w cząsteczce), co jest unikalną cechą masła (pospolite oleje jadalne, takie jak: rzepakowy, sojowy, słonecznikowy nie zawierają tych kwasów). Są one całkowicie wykorzystywane jako paliwo energetyczne (m.in. w mięśniach, sercu, wątrobie, nerkach, płytkach krwi), a w układzie nerwowym częściowo, jako energia do przemiany materii, reszta zaś przetwarzana na ciepło do podtrzymania stałej temperatury naszego ciała. Masło naturalnie stosowane jest w żywieniu człowieka oraz stanowi jeden z podstawowych tradycyjnych tłuszczów w przemyśle spożywczym. Tłuszcz ten jest łatwo przyswajalny przez nasz organizm. Ze względu na tę cechę zalecane jest spożywanie go przez dzieci, osoby mające dolegliwości przewodu pokarmowego, w diecie lekkostrawnej i rekonwalescentom. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat rola masła, zwłaszcza w produkcji przemysłowej, znacznie zmalała, choć z żywieniowego i smakowego punktu widzenia całkowicie niesłusznie. Zmniejszenie produkcji masła jest spowodowane głównie wzrostem produkcji margaryn, które skutecznie konkurują na rynku z masłem, zarówno ze względu na niższą cenę, jak i dużą asortymentowość produkcji, dostosowaną do upodobań konsumenta.

Zgodnie z oczekiwaniami konsumentów dotyczącymi smarowności oraz kaloryczności zaczęto produkować artykuły o zmodyfikowanej konsystencji i obniżonej zawartości tłuszczu. Na rynku oprócz masła pojawiły się miksy m.in. niskokaloryczne, o mniejszej zawartości tłuszczu, cholesterolu, o zmodyfikowanym składzie kwasów tłuszczowych oraz o zmodyfikowanej smarowności. Według rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 z dnia 22 października 2007 r. określającego normy dla tłuszczów do smarowania, w zależności od składu, tłuszcze dzieli się na trzy podstawowe grupy:

– tłuszcze mleczne, w zależności od procentowej zawartości tłuszczu mlecznego – w grupie tej wyróżnia się:

• masło zawierające 80-90% tłuszczu mlecznego;

• masło o zawartości 3/4 tłuszczu (60-62% tłuszczu mlecznego);

• masło półtłuszczowe (39-41% tłuszczu mlecznego);

• tłuszcz mleczny do smarowania X% (o zawartości tłuszczu mlecznego – mniej niż 39%, 41-60%, 62-80%);

– tłuszcze składające się z tłuszczów roślinnych i zwierzęcych o zawartości tłuszczu mlecznego między 10% a 80% (mieszanki) – w grupie tej wyróżnia się:

• mieszaniny tłuszczów roślinnych i zwierzęcych o zawartości 80-90% tłuszczu;

• miksy o zawartości 3/4 tłuszczu (60-62% tłuszczu);

• miksy tłuszczowe półtłuste (o zawartości 39-41% tłuszczu);

• miksy tłuszczowe do smarowania X% (o zawartości tłuszczu – mniej niż 39%, 41-60%, 62-80%);

– tłuszcze składające się z tłuszczów roślinnych i zwierzęcych, zawierające do 3% tłuszczu mlecznego, które dzieli się na:

• margarynę, zawierającą 80-90% tłuszczu;

• margarynę o zawartości 3/4 tłuszczu (60-62% tłuszczu);

• margarynę półtłustą, o zawartości 39-41% tłuszczu;

• tłuszcze do smarowania X% (o zawartości tłuszczu – mniej niż 39%, 41-60%, 62-80%).

ETAPY PRODUKCJI MASŁA

Otrzymywanie śmietanki

Surowcem do produkcji masła jest śmietanka, którą otrzymuje się z mleka poddanego wirowaniu. Powinna wykazywać świeży, czysty i naturalny smak oraz zapach, a także barwę białą lub z lekkim odcieniem kremowym. Powinna mieć też jednolitą konsystencję i nie zawierać grudek tłuszczu oraz białka. Kwasowość plazmy śmietanki odwirowywanej w zakładzie mleczarskim, a przeznaczonej do wyrobu masła nie powinna przekraczać 8°SH. Zawartość tłuszczu w śmietance do produkcji masła wynosi najczęściej 30-35%.

Pasteryzacja i odgazowywanie śmietanki

Decydujące znaczenie w uzyskaniu dobrej jakości masła, szczególnie jego bezpieczeństwa zdrowotnego i trwałości, ma pasteryzacja śmietanki. Prowadzi się ją w przepływie, wykorzystując najczęściej wielosekcyjne wymienniki ciepła i stosując bardziej rygorystyczne parametry obróbki cieplnej niż w przypadku pasteryzacji mleka. Śmietankę przeznaczoną do wyrobu masła powinno się pasteryzować w temperaturze nie niższej niż 92°C przez 30-40 s. Stosowanie tak wysokiej temperatury pasteryzacji śmietanki, oprócz zniszczenia wegetatywnych form mikroflory patogennej i toksykogennej, prawie wszystkich bakterii saprofitycznych oraz drożdży i pleśni łącznie z ich zarodnikami, ma również na celu: maksymalną inaktywację ciepłoopornych enzymów lipolitycznych oraz proteaz pochodzenia bakteryjnego, a także laktoperoksydazy. Jak również podwyższenie stabilności oksydacyjnej oraz stworzenie korzystnych warunków do rozwoju bakterii fermentacji mlekowej wprowadzanych wraz z zakwasem w procesie biologicznego dojrzewania śmietanki.

Znaczący wpływ na poprawę cech organoleptycznych masła ma odgazowanie śmietanki. Głównym jego celem jest usunięcie lotnych substancji o nieprzyjemnym zapachu pochodzenia paszowego, produktów działalności szkodliwej mikroflory i enzymów, a także substancji zapachowych przenikających z otoczenia krowy. Śmietankę odgazowuje się bezpośrednio po pasteryzacji, co przedłuża czas jej obróbki cieplnej. Efekt odgazowania zależy od różnicy prężności pary wodnej i par usuwanych substancji, od wielkości podciśnienia w odgazowywaczu, temperatury napływającej do niego śmietanki, a także wyjściowego stężenia usuwanych substancji. Odgazowanie śmietanki wpływa także w niewielkim stopniu na trwałość oksydacyjną gotowego produktu oraz obniżenie zawartości niepożądanych w surowcu lotnych wolnych kwasów tłuszczowych. Obniża się tym samym ryzyko pojawienia się w gotowym produkcie wad związanych z utlenieniem oraz lipolizą tłuszczu mlecznego. Z reguły najlepsze wyniki uzyskuje się odgazowując śmietankę w temp. 95-98°C i pod ciśnieniem zredukowanym do 50-70 kPa.

Ochłodzenie i dojrzewanie fizyczne

Śmietankę po pasteryzacji ochładza się i przetrzymuje w niskiej temperaturze, w celu krystalizacji tłuszczu. Proces zestalania tłuszczu, nazywamy dojrzewaniem fizycznym:

• ułatwia zmaślanie;

• zwiększa wydajność masła (mniej tłuszczu pozostaje w maślance);

• polepsza strukturę i konsystencję masła.

Produkowane zimą mleko zawiera w tłuszczu więcej nienasyconych kwasów tłuszczowych niż latem i stąd masło, pochodzące z okresu zimowego jest w temperaturze pokojowej o wiele bardziej twarde, a w porze letniej miękkie.

Dojrzewanie fizyczne śmietanki, podobnie jak przebiegające najczęściej równocześnie dojrzewanie biologiczne, odbywa się w wielopłaszczowych tankach umożliwiających skuteczne oziębianie i podgrzewanie śmietanki, a także właściwe jej mieszanie.

Dojrzewanie biologiczne śmietanki

Najbardziej cenione przez konsumentów cechy organoleptyczne masła, w tym przede wszystkim orzeźwiający, lekko kwaskowaty smak oraz „orzechowy” aromat, uzyskuje się w wyniku metabolicznej aktywności mikroflory zakwasów. Jest ona związana z biologicznym dojrzewaniem śmietanki przeznaczonej do zmaślania. Główne znaczenie w takim maśle ma diacetyl. W naturalnych warunkach powstaje on w wyniku aktywności bakterii fermentacji mlekowej. W procesie o charakterze heterofermentacyjnym, typowym dla bakterii używanych w produkcji masła ze śmietany, diacetyl jest przede wszystkim produktem przemian laktozy i kwasu cytrynowego. Przy braku kontroli procesu fermentacji diacetyl może być nieodwracalnie redukowany do acetoiny, co wpływa na niepożądane zmiany zapachowe masła spowodowane tym, że acetoina jest związkiem bezwonnym. W przypadku masła produkowanego ze śmietanki, w celu nadania finalnemu produktowi pożądanego zapachu masła dodaje się esencje zapachową w postaci diacetylu. O smakowo-zapachowych zaletach masła ze śmietanki ukwaszonej (śmietany) decydują jeszcze takie substancje jak: kwas mlekowy, aldehyd octowy oraz kwas octowy. Duży wpływ na ostateczne cechy organoleptyczne masła produkowanego z ukwaszonej śmietanki ma właściwy dobór szczepionek. Za najbardziej przydatne uznaje się szczepionki „średniokwaszące”, pozwalające na uzyskanie produktu o korzystnych cechach organoleptycznych i właściwej zawartości diacetylu. Bardzo dobrze spełniają te warunki szczepionki typu LD. W ich skład wchodzą szczepy: Lactococcus lactis subsp. lactis, Lactococcus lactis subsp. cremoris, Leuconostoc mesentemides subsp. cremoris oraz Lactococcus lactis subsp. lactis biovar diacetylactis. Dwa z nich – Lactococcus lactis subsp. lactis biovar diacetylactis i Leuconostoc mesentemides subsp. cremoris – wykorzystują intensywnie cytryniany. Szczepionki typu LD nie wykazują niepożądanych cech związanych z nadmiarem aldehydu octowego. Obecne w ich składzie bakterie Leuconostoc mesentemides subsp. cremoris redukują go bowiem do etanolu, zapewniając jednocześnie właściwą proporcję do diacetylu. Proces ten prowadzi się w zbiornikach fermentacyjnych w temperaturze 11-19°C w ciągu 15-20 godzin.

Zmaślanie

Na końcowe cechy jakościowe masła wywiera wpływ proces zmaślania, który można opisać w największym skrócie jako przekształcanie (przemianę fazową) odpowiednio przygotowanej śmietanki lub śmietany (emulsji typu olej-woda „o-w”) w masło (emulsję typu woda-olej „w-o”). Przed rozpoczęciem zmaślania, śmietanę doprowadza się do temperatury zmaślania ( 7-11°C latem, 10-15°C zimą), dobarwia i przecedza. W prawidłowo przeprowadzonym procesie zmaślania uzyskuje się właściwą wielkość (2-4 mm), kształt (kulisty) i konsystencję (niemazista, jędrna) ziaren masła, a także pożądane cechy gotowego produktu. Dopuszcza się stosowanie barwników do masła, najczęściej w okresie wczesnowiosennym i zimowym, gdy w tłuszczu mlecznym brak karotenoidów. Do barwników tych należą annatto (E160b) lub karotenoidy: beta-karoten E160a(ii) albo mieszaniny karotenoidów naturalnych E160a(i). Są to barwniki rozpuszczalne w tłuszczach, dodawane przede wszystkim na etapie fizycznego dojrzewania śmietanki, co zapewnia prawidłowe ich zdyspergowanie. Codex General Standard for Ford Additives dopuszcza także zastosowanie takich karotenoidów, jak beta-karotenu E160b(ii), E160e i E160f. Zabrania się natomiast stosowania takich barwników jak żółcień AB E105, żółcień OB lub żółcień masłowa, zaliczanych do barwników azowych.

Płukanie i ewentualne solenie

Płukanie ma na celu usunięcie maślanki międzyziarnowej oraz obniżenie zawartości składników nietłuszczowych, głównie białka (o 25-50%) i laktozy (o 50-60%), stanowiących doskonałe substraty do rozwoju drobnoustrojów. W tym celu zmaśloną śmietanę pozostawia się w spokoju na kilka minut, w celu oddzielenia od ziaren masła frakcji płynnej zwanej maślanką. Następnie zebraną na spodzie maselnicy maślankę wypuszcza się i przystępuje do płukania wodą ziarnistej masy, w której pozostaje jeszcze około 20% maślanki. Podczas płukania dąży się do usunięcia jak największej ilości maślanki, dlatego płukanie czystą wodą przeprowadza się 2-krotnie, a w wypadku drobniejszych i nierównomiernych ziarenek masła nawet 3-krotnie. Płukanie to pozwala na dość dokładne usunięcie maślanki, znajdującej się w przestrzeni między ziarnami masła, a w ograniczonym stopniu redukuje zawartość maślanki wewnątrzziarnkowej, której ilość stanowi 5-10% masy ziaren.

Bardzo ważnym zagadnieniem w płukaniu ziaren masła jest:

• jakość wody;

• temperatura wody;

• objętość wody użytej w stosunku do płukanej masy;

• dokładne usuwanie popłuczyn.

W pierwszym płukaniu dodaje się wodę w objętości nie przekraczającej 10% maślanki, o temperaturze równej temperaturze śmietany w końcowym okresie jej zmaślania, a w drugim i trzecim płukaniu ilość dodawanej wody równa się ½ – ¾ objętości zmaślanej śmietany, a jej temperatura winna być o 1,5-2,0°C niższa niż w pierwszym płukaniu. Duże znaczenie w uzyskaniu prawidłowego efektu płukania masła ma jakość stosowanej wody, która powinna w pełni odpowiadać wymaganiom dobrej wody do picia zarówno pod względem składu chemicznego, jak i jakości mikrobiologicznej. W celu ograniczenia możliwości katalizowania przemian o charakterze oksydacyjnym należy stosować wodę o niskiej zawartości żelaza.

Ewentualne solenie ziaren masła odbywa się po płukaniu. Ilość dodanej soli określa się w stosunku do masy gotowego masła. Ponieważ sól rozpuszcza się w wodzie, więc jej stężenie w wodzie zależy nie tylko od wielkości dawki soli, ale i od zawartości wody w maślance. Solenie masła może być przeprowadzone czterema sposobami: na sucho, na mokro, w roztworze lub przesyconym roztworem. Solenie na sucho polega na dodaniu do wstępnie wygniecionego masła obliczonej dawki suchej soli kuchennej, solenie na mokro na dodaniu zwilżonej soli, a solenie w roztworze na dodaniu odpowiedniej ilości 26% wodnego roztworu soli (solanki). W ciągłej metodzie produkcji masła najczęściej stosowane jest solenie przesyconym roztworem i polega na podawaniu do maszyny zmaślającej nasyconego roztworu solanki w takiej ilości, aby końcowe stężenie soli w maśle nie przekroczyło 2%.

Wygniatanie

Bardzo ważny wpływ na jakość, a także trwałość masła wywiera wygniatanie, które ma na celu:

• złączenie ziaren masła w jednolitą masę;

• doprowadzenie wody do standardowej ilości;

• równomierne rozmieszczenie wody w postaci jak najmniejszych kropelek.

W procesie wygniatania zostaje zakończony proces przemiany faz układu dyspersyjnego, a mianowicie faza tłuszczowa, rozproszona w fazie wodnej w śmietanie, zamienia się w maśle na fazę ciągłą, w której jest rozproszona faza wodna, czyli plazma masła. Wygniatanie odbywa się w maselnicy na wolnych obrotach i w zależności od jej typu prowadzi się pod normalnym lub obniżonym ciśnieniem i w dwóch etapach. Wygniatanie uważa się za zakończone, gdy zbadana zawartość wody w maśle odpowiada wymaganiom ustalonym w normie, masło jest na powierzchni suche i matowe, a po naciśnięciu specjalną łopatką nie wydzielają się widoczne na nim gołym okiem kropelki wody.

Masło należy do produktów o złożonym obrazie cech reologicznych, a jego struktura i konsystencja zależą od wielu czynników. One też określają główne jego właściwości fizyczne, takie jak: temperatura topnienia i krzepnięcia oraz zawartość fazy stałej, z czym jest związana także twardość masła, o której wspomniano już w niniejszym artykule. Na cechy fizykochemiczne tłuszczu mlecznego ma wpływ proporcja nienasyconych i nasyconych kwasów tłuszczowych. Im więcej jest nienasyconych kwasów tłuszczowych, tym masło jest bardziej miękkie. Z kolei ilość wolnych kwasów tłuszczowych stanowi o świeżości masła. W świeżym maśle znajdują się śladowe ilości wolnych kwasów tłuszczowych. Za normalną i dopuszczalną zawartość wolnych kwasów tłuszczowych w świeżym maśle przyjmuje się poziom 1-1,5 mEq/l. Wraz z upływem czasu i przy złym przechowywaniu dochodzi do szeregu zmian enzymatycznych, chemicznych i mikrobiologicznych, w wyniku których uwalniane są wolne kwasy tłuszczowe, które trwale zmieniają cechy masła i powodują jego psucie (jełczenie). Zmiana barwy lub zapachu i smaku, pozwala nam poznać, że jest ono już nieświeże i właśnie traci swe cenne właściwości. Za zjawisko to odpowiada kwas masłowy powstający wskutek utleniania się tłuszczów masła. Nasze zmysły węchu i smaku są niezwykle czułymi detektorami tego kwasu, wyczuwamy go już w minimalnych ilościach (10-12 g). Tym samym wiemy, że masło nie nadaje się już do spożycia. Utlenione kwasy tłuszczowe, niebezpieczne dla zdrowia człowieka ze względu na swe toksyczne i rakotwórcze właściwości, które z czasem powstają w każdym tłuszczu nie są wyczuwalne.

Zgodnie z definicją podaną w Codex Standard For Butter określenie „masło” jest zarezerwowane dla produktu wytworzonego wyłącznie ze składników mleka. Inne substancje można dodawać do masła tylko wtedy, gdy nie zastępują one nawet w części naturalnego składnika mleka. Taka praktyka wymaga jednak dokładnego oznakowania na opakowaniu produktu. Najczęstszym praktykowanym zafałszowaniem tłuszczu mlecznego jest dodatek tanich tłuszczów roślinnych, najczęściej oleju słonecznikowego lub tłuszczu palmowego. Zafałszowania masła wywołują niekontrolowane zmiany w procesach produkcyjnych bazujących na maśle, co wpływa na jakość i cechy sensoryczne produktów końcowych. Poza tym wpływa na stosunek kwasów nasyconych i nienasyconych, a w szczególności omega-6 do omega-3, i tym samym zmienia jakość zdrowotną produktu.

Dlaczego warto jeść masło?

Masło jest łatwo strawnym, najlepiej przyswajalnym tłuszczem zwierzęcym i nie zawiera żadnych składników chemicznych. Jest to tłuszcz, który zaleca się dzieciom do 3. roku życia. Potem już nie powinno się go jeść bez ograniczeń – nie dlatego, że jest szkodliwe, tylko dlatego, że ma dużo nasyconych kwasów tłuszczowych. Pamiętajmy, że ich źródłem jest nie tylko masło, ale też inne produkty pochodzenia zwierzęcego (poza rybami), np. sery, jogurty, mięso i wędliny. Trzeba je dawkować rozsądnie. Jeśli lubisz mięso i wędliny, nie smaruj chleba grubą warstwą masła. Ale jeżeli w twojej diecie dominują warzywa, nie jesz smalcu, boczku i tłustego mięsa albo jesteś laktowegetarianinem, możesz używać masła (2-3 łyżeczki dziennie) bez szkody dla zdrowia. Zrezygnować z masła powinny osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi, cierpiący na choroby krążenia, miażdżycę, zagrożeni zawałem serca czy z nadciśnieniem tętniczym.

Skomentuj

Upewnij się, że zostały wprowadzone wszystkie wymagane informacje oznaczone gwiazdką (*). Kod HTML jest niedozwolony.

Najlepsi dostawcy i producenci maszyn, przypraw, chemii przemysłowej i opakowań zamieszczają swoje reklamy na naszych łamach. Firma WOMAT zajmuje się również kompleksową obsługą medialną i reklamową podmiotów gospodarczych. Zapewniamy wykonanie zlecenia - od projektu do ostatecznej realizacji.

Zapis na newsletter

Zgadzam się na Warunki korzystania

Please publish modules in offcanvas position.