Poprzez swój charakterystyczny wygląd utożsamiają one produkt z producentem, zachęcają potencjalnego nabywcę do zakupu oraz ułatwiają transport i przechowywanie zwłaszcza w dużych obiektach handlowych o samoobsługowej formie sprzedaży. Zabezpieczają także produkt przed zniszczeniem lub uszkodzeniem oraz dostarczają informacji o produkcie. W ostatnich latach zmiany demograficzne, styl życia, ochrona środowiska i rozwój rynków zbytu, przyczyniają się do stawiania coraz to nowych wymagań w stosunku do opakowań. 

W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny rozwój rynku produktów mleczarskich. Do grupy najważniejszych czynników, które przyczyniły się do ukształtowania tak bogatej oferty tej grupy produktów niewątpliwie należy zaliczyć na szeroką skalę stosowane w branży mleczarskiej nowe formy opakowań. Obserwuje się także zmiany w konsumpcji i zwyczajach zakupowych nabywców produktów żywnościowych, w tym głównie mleczarskich. Opakowania to niezbędny czynnik w nowoczesnym obrocie towarowym oraz jeden z podstawowych środków reklamy. Wymagania jakościowe dotyczące opakowań, ciągle ulegają zmianie, co jest wynikiem rozwoju rynku zbytu i zaostrzenia konkurencyjności. Również wymagania konsumentów warunkują nowe projekty funkcjonalnych i wygodnych opakowań do przechowywania jednostkowych towarów. Wymagania te zależą od różnych czynników, z których należy wymienić najważniejsze: ochronę zapakowanych produktów, funkcjonalność opakowań, walory promocyjno – reklamowe i czynniki demograficzne. Dobrze wiadomo, że żywność, nawet ta przetworzona, jest w dalszym ciągu aktywnym biologicznie systemem, wydziela bowiem gazy, ma określoną wilgotność, utlenia się, zmienia kolor. Od pewnego czasu coraz częściej mówi się o tzw. „opakowaniach funkcjonalnych”, które nie tylko mają informować o podstawowym składzie i danych produktów zapakowanych, ale również wyręczałyby go we wszystkich możliwych czynnościach. Wzornictwo opakowań jednostkowych produktów mleczarskich zmienia się wraz ze zmieniającymi się uwarunkowaniami otoczenia rynkowego. Najważniejsze, bezpośrednio wpływające na rozwój i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w sektorze opakowań, są uwarunkowania techniczne i technologiczne, prawne, społeczno-kulturowe, ekonomiczne oraz ekologiczne. W branży spożywczej można wyodrębnić kilka tendencji we wzornictwie opakowań: innowacyjność materiałową, innowacyjne technologie pakowania, innowacje w znakowaniu opakowań oraz konstrukcyjno- graficzne. Niewątpliwie najważniejsze, bezpośrednio wpływające na rozwój i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w sektorze opakowań, są uwarunkowania techniczne i technologiczne, społeczno-kulturowe, ekonomiczne oraz ekologiczne. bardzo ważne są też uwarunkowania prawne, bowiem obowiązujące w Polsce (oraz w krajach Unii Europejskiej) ustawodawstwo dotyczące ogólnie pojętego bezpieczeństwa produktów wprowadzanych na rynek obliguje do takich działań w zakresie zarządzania opakowaniami.

Przemysł mleczarski w szerokim zakresie korzysta z wielu różnych opakowań, które są stosowane do pakowania mleka i jego przetworów. W związku z tym dobór odpowiednich tworzyw opakowaniowych, zważywszy na olbrzymią różnorodność produktów mlecznych oraz coraz szerszą gamę materiałów opakowaniowych i sposób pakowania są bardzo ważnym zagadnieniem. W branży mleczarskiej opakowania pełnią głównie funkcję ochronną i z tego też względu wynika ogromna potrzeba ich stosowania. Jak wiadomo mleko ze względu na swój skład chemiczny zaliczane jest do surowców nietrwałych. Oprócz tego, że właściwie dobrane opakowania przedłużają trwałość mleka i jego przetworów, to również stanowią barierę zabezpieczającą przed drobnoustrojami i odkształceniem mechanicznym zapakowanego wyrobu w czasie jego magazynowania i transportu. Ponieważ opakowanie ma bezpośredni kontakt z mlekiem, jak i jego przetworami, wymagane jest, aby nie reagowało ono z zapakowanym produktem. Wiadome jest, iż jedną z funkcji opakowania jest zwrócenie uwagi konsumenta na dany produkt mleczarski oraz zachęcenie go do zakupu wyrobu lub zapamiętania marki. Atrakcyjność opakowania wpływa również na ocenę postrzeganej jakości produktu oraz identyfikacji z daną marką. Konsumenci przenoszą wrażenie, jakie wywarło na nich opakowanie, na zapakowany produkt. Jeśli opakowanie produktu jest oceniane bardzo pozytywnie również produkt jest oceniany ze względu na jakość, której może się spodziewać. Takimi własnościami charakteryzuje się szereg tworzyw sztucznych, z których produkowane są różne opakowania dla przemysłu mleczarskiego. Jednym słowem odpowiednio dobrane opakowanie oraz identyfikacja z daną marką decyduje o jakości zapakowanej żywności i coraz częściej jest wyznacznikiem żywotności i sukcesu rynkowego dla danego produktu. 

Szkło to materiał, który jest stosowany do pakowania mleka i jego przetworów od lat. Branża mleczarska w pewnym momencie zaczęła rezygnować z opakowań szklanych na rzecz kartoników z laminatów oraz pojemników z tworzyw sztucznych. W ostatnim czasie obserwuje się jednak powrót do opakowań szklanych. Jest to zapewne związane z postępem w technologii szklarskiej, pozwalającym na nadawanie opakowaniom ciekawszych kształtów oraz wydatne zmniejszenie ich masy przez pocienienie ścianek opakowań. Współczesne opakowania szklane produktów mlecznych mogą być przeźroczyste lub matowe. Mają najczęściej formę butelek, słojów, kubeczków, szklanek. Charakteryzuje je duża wytrzymałość, sztywność, barierowość wobec pary wodnej i gazów oraz obojętność chemiczna. Wadą, mimo znacznego postępu w tym zakresie, jest przede wszystkim wysoka masa (w porównaniu z innymi rodzajami opakowań) oraz kruchość. Nie bez znaczenia jest również wysoka cena opakowań szklanych. Wysoka cena jest jednak rekompensowana doskonałą ochroną produktów oraz atrakcyjnym i szlachetnym wyglądem opakowań wykonanych ze szkła, kojarzonym z produktami najwyższej jakości. Opakowania szklane mogą mieć zamknięcia wykonane z metalu, tworzyw sztucznych lub papieru. Spotykane są też zamknięcia w stylu „retro”, np. tzw. patentowe z korkiem wykonanym z tworzywa sztucznego lub ceramiki.

Sposób pakowania i rodzaj materiału opakowaniowego są czynnikami decydującymi w znacznej mierze o jakości pakowanej żywności, na którą składają się bezpieczeństwo zdrowotne i długa trwałość. Spośród metod pakowania, które pozwoliły na wydłużenie czasu przechowywania przetworów mlecznych i weszły na stałe do krajowej praktyki produkcyjnej należą: pakowanie próżniowe i pakowanie w atmosferze modyfikowanej (ochronnej). Pakowanie próżniowe polega na ewakuacji powietrza z opakowania, które następnie jest szczelnie zamykane, zwykle przez zgrzewanie. Podstawowym warunkiem jest zastosowanie materiału opakowaniowego o wystarczająco wysokiej barierowości w stosunku do gazów, która umożliwia utrzymanie próżni w okresie przydatności do spożycia zabezpieczanego produktu. Usunięcie większości powietrza z opakowania można uważać za modyfikację atmosfery wokół zapakowanego produktu. Jednakże termin „pakowanie w atmosferze modyfikowanej” odnosi się z reguły do systemu pakowania produktów w mieszaninie gazowej. Omawiany system pakowania żywności pozwala wydłużyć okres magazynowania chłodniczego nawet pięciokrotnie w porównaniu ze standardowym pakowaniem. Na skutek eliminacji powietrza uniemożliwiony jest rozwój wszelkich bakterii, pleśni i drożdży. Środowisko ubogie w tlen i bogate w dwutlenek węgla przyczynia się do znaczącego ograniczenia wzrostu organizmów powodujących psucie przetworów mleczarskich, co umożliwia wydłużenie dopuszczalnego okresu przydatności do spożycia oraz wpływa na zachowanie odpowiednich cech sensorycznych. Pakowanie próżniowe jest przydatne w przypadku produktów o dużej zawartości tłuszczu (m.in. serów podpuszczkowych), gdyż tlen powoduje szybkie ich jełczenie. Jest szczególnie dobrym sposobem przechowywania w warunkach chłodniczych (temp. 4°C) żywności już poddanej obróbce termicznej, gdzie zostały zahamowane procesy enzymatyczne wpływające na szybsze przemiany w surowym produkcie oraz zachowanie atrakcyjnego wyglądu, smaku i co najważniejsze wartości odżywczych. 

Podsumowanie

Należy się spodziewać, że wraz z rozwojem nowych technologii, materiałów i metod pakowania, opakowania branży mleczarskiej będą cały czas ewoluowały w kierunku zwiększenia funkcjonalności, atrakcyjności, ochrony jakości produktu i bezpieczeństwa konsumenta, oszczędności materiałów oraz możliwie jak najmniejszego obciążenia środowiska naturalnego.

dr Ewa Mucha-Szajek prof. WSHiG

mgr inż. Tomasz Borowy 

mgr Milena Jasiurkowska

Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu