Wydrukuj tę stronę
środa, 12 sierpień 2020 14:08

Etykietowanie produktów spożywczych w świetle wymagań prawnych – praktyczna interpretacja

Przeczytasz w: 5 - 10 min

Etykietowanie stanowi podstawowy i integralny element każdego procesu wprowadzania środka spożywczego do obrotu. Proces etykietowania podlega standaryzacji międzynarodowej uzupełnionej o przepisy prawa krajowego.

Rozwiązania te mają na celu zapewnienie rzetelności i wiarygodności w dostarczaniu konsumentowi wiedzy na temat produktu.  Ich celem jest z jednej strony ochrona konsumenta przed stosowaniem niewłaściwych praktyk przez przedsiębiorców, z drugiej natomiast pomoc i umożliwienie konsumentom finalnym dokonywania świadomych wyborów. Podstawowym aktem prawnym określającym zasady umieszczenia informacji na etykietach żywności jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności.[1] Przedmiotowy artykuł ma przede wszystkim na celu ukazanie aspektów znakowania żywności w świetle zastosowania praktycznego.

Wyżej wymienione rozporządzenie nakłada obowiązek umieszczania na etykietach informacji takich jak:

1) nazwa żywności,

2) wykaz składników,

3) składniki lub substancje pomocnicze w przetwórstwie wywołujące alergie lub reakcje nietolerancji, które zostały wykorzystane podczas produkcji żywności[2],

4) ilość określonych składników lub kategorii składników,

5) ilość netto żywności,

6) data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia,

7) wszelkie specjalne warunki przechowywania lub warunki użycia,

8) nazwa lub firma i adres podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo spożywcze, odpowiedzialnego za treści zawarte na etykiecie,

9) kraj lub miejsce pochodzenia w określonych rozporządzeniem przypadkach,

10) instrukcje użycia, w przypadku, gdy w razie braku takiej instrukcji odpowiednie użycie danego środka spożywczego byłoby utrudnione;

11) w odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2 % objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu;

12) wartość odżywcza.

Rozporządzenie dodatkowo precyzuje zasady przedstawiania powyższych obligatoryjnych treści. Niektóre z tych danych obowiązkowo powinny być umieszczane w tym samym polu widzenia, przy czym pole widzenia określa się jako część opakowania, z której konsument jest w stanie odczytać informację z pojedynczego punktu widzenia. Dla opakowań stanowiących formę prostokąta lub kwadratu umieszczenie ich nie stanowi trudności, jednak w momencie opakowań mających bardziej zróżnicowany kształt jak np. słoje, zamieszczenie tych danych nie jest tak oczywiste w zakresie stanowienia jednego pola widzenia z każdej strony. Dane, które muszą być zawarte w tym samym polu widzenia, to: nazwa żywności, ilość netto żywności oraz w odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2 % objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu.

Nazwa środka spożywczego to jego nazwa określona w przepisach, nazwa zwyczajowa bądź nazwa opisowa. Wykaz składników musi być poprzedzony zacytowanym w rozporządzeniu słowem tj. „składniki”. Przedstawia on w malejącej kolejności listę wszystkich składników występujących w produkcie. Gdy produkt zawiera dodatki do żywności pełniące określoną funkcję są one podawane w wykazie składników w następujący sposób: kategoria funkcji składnika i kolejno jej szczegółowa nazwy lub numer E.[3] Na przykład: regulator kwasowości: kwas cytrynowy, lub regulator kwasowości: E330. Jednym z ważniejszych aspektów znakowania środków spożywczych jest wyróżnienie w liście składników substancji lub produktów powodujących alergie lub reakcje nietolerancji. Ich sposób wyróżnienia może być dowolny (np. pogrubienie, kursywa, podkreślenie), z obowiązkiem zapewnienia, że składniki te, będę w odpowiedni sposób wyeksponowane na tle pozostałych. Komisja Europejska opracowała dokument[4] opisujący szczegóły prawidłowej prezentacji tych danych. Jego głównym celem było rozwianie wątpliwości z zakresu właściwego oznakowania substancji lub produktów powodujących alergie lub reakcje nietolerancji. Treści zawarte na opakowaniach środków spożywczych powinny zawierać w określonych rozporządzeniem przypadkach deklaracje ilości składnika tzw. QUID (ang. Quantitative Ingredient Declarations). Przywołane oznaczenie ilości jest wymagane „gdy dany składnik lub dana kategoria składników:

a) występują w nazwie środka spożywczego lub są zwykle kojarzone z tą nazwą przez konsumenta,

b) są podkreślone w etykietowaniu słownie, obrazowo lub graficznie,

c) są istotne w celu scharakteryzowania danego środka spożywczego i odróżnienia go od produktów, z którymi mógłby być mylony ze względu na jego nazwę lub wygląd.”

W celu właściwej interpretacji przepisów prawa w zakresie deklaracji QUID na etykiecie Komisja Europejska opracowała „Zawiadomienie Komisji w sprawie stosowania zasady deklarowania ilościowej zawartości składników (QUID)”. Kiedy w produkcie jest składnik wymagający określenia ilościowego? Zgodnie z powyższą treścią przykłady:

-pierogi z serem i truskawkami – składnik QUID – ser i truskawki, 

-gdy grafika zamieszczona na etykiecie produktu „Filety śledziowe bez skóry, marynowane w sosie śmietanowym” zawiera cebulę - składnikami QUID są - filety śledziowe, sos śmietanowy, cebula. Istnieje kilka wariantów prezentacji tych danych, umieszcza się je bezpośrednio w nazwie produktu bądź w wykazie składników, przy nazwie składnika QUID.

Podczas zamieszczenia na etykiecie masy netto należy pamiętać o zachowaniu właściwych wymiarów dla wysokości cyfr i liter określających jej wartość. Szczegóły w tym zakresie określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 października 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących oznakowań towarów paczkowanych. Każdy środek spożywczy posiada datę minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia. Są to dwa różniące się terminy. Żywność nietrwała mikrobiologicznie, która po niedługim czasie może stać się produktem niebezpiecznym do spożycia jest znakowana termin przydatności do spożycia. W pozostałych przypadkach podaje się datę minimalnej trwałości. W związku z tym istotny jest dobór właściwych określeń poprzedzających podanie daty ważności dla danego produktu. Datę minimalnej trwałości oznaczamy słowami:

- „Najlepiej spożyć przed” - jeżeli podawana data zawiera dzień,

- „Najlepiej spożyć przed końcem” – jeżeli data zawiera wyłącznie miesiąc i rok bądź rok,

natomiast termin przydatności do spożycia określeniem:

- „Należy spożyć do”.

2

Oprócz powyższych treści należy pamiętać, że sprzedając żywność mrożoną dane na etykiecie uzupełnia się określeniem „Zamrożone dnia”. Lokalizacja informacji dot. warunków przechowywania powinna następować po dacie minimalnej trwałości/terminie przydatności do spożycia. Podczas prezentacji opisu przechowywania produktów należy mieć na względzie orientacyjną ilość porcji zawartych w jednym opakowaniu. W momencie, gdy opakowanie zawiera większą ilość sugerowanych porcji, dane te trzeba uzupełnić o informacje dot. przechowywania produktu po jego otwarciu. Wszelkie instrukcje użycia nie są obowiązkowe do zamieszczenia w treści informacyjnej, z wyłączeniem przypadków, gdy brak takich danych mógłby spowodować dezorientację w właściwym przygotowaniu produktu bądź nieodpowiednie jego użycie. Każda etykieta musi zawierać informacje dotyczącą podmiotu odpowiedzialnego za zamieszczane informację na temat żywności. Dane te powinny być kompletne. Ograniczanie się do podania samej nazwy bądź adresu jest nieprawidłową formą przedstawienia tych informacji. Etykieta żywności powinna zawierać dane o kraju pochodzenia środka spożywczego w określonych przypadkach, gdy m.in. brak tych danych mógłby wpłynąć na niewłaściwą interpretacje dokonaną przez konsumenta. Ponadto z dniem 1 kwietnia 2020 roku weszło w życie rozporządzenie określające zasady przekazywania informacji dot. kraju lub miejsca pochodzenia podstawowego składnika środka spożywczego. Zgodnie z definicją zawartą w rozp. 1169/2011 składnikiem podstawowym nazywamy składnik, który występuję w ilości przewyższającej 50% produktu lub wobec którego konieczne jest oznaczenie ilościowe tj. w jakikolwiek sposób został podkreślony w etykietowaniu (np. graficznie, słownie). Zaznaczyć należy, że oznaczenie kraju pochodzenia podstawowego składnika jest wymagane, gdy różni się on od określonego kraju lub miejsca pochodzenia środka spożywczego. Przykładowo sos pomidorowy produkowany jest w Polsce, jednak z pomidorów, które pochodzą z innego kraju, wtedy koniecznym jest podanie na etykiecie dodatkowych treści w zakresie kraju pochodzenia pomidorów. Podając wartość odżywczą należy określić: wartość energetyczną, ilość tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, cukrów, białka i soli. Dane te muszą być umieszczone na etykiecie łącznie, nie można ich w jakikolwiek sposób rozdzielać. Mogą one być uzupełnione o podanie zawartości innych składników, np. kwasów tłuszczowych wielonienasyconych czy błonnika. Każda wartość powinna mieć odpowiednią jednostkę. Dla danych obowiązkowych są to gramy, z wyłączeniem wartości energetycznej, którą podaje się w jednostkach kJ/kcal. Znaczącym aspektem jest podanie odpowiednich wartości dla składników odżywczych. W tym obszarze Komisja Europejska opracowała dokument[5], który określa zarówno dopuszczalne granice różnic w podawanych wartościach jak i sposób zaokrąglania tych danych. Zgodnie z nim istnieją odmienne limity granic dla danych składników, ale także dla ich poszczególnych wartości. Na przykład zawartość tłuszczu w produkcie ma następujące dozwolone limity tolerancji:

-dla wartości 10 g na 100 g: ±1,5 g,

-dla wartości 10-40 g na 100 g: ±20%,

-dla wartości >40 g na 100 g: ±8 g.

Zgodnie z tym przedziały te są różne w zależności od deklarowanej zawartości składnika. Załącznik III rozporządzenia 1169/2011 narzuca obowiązek umieszczenia dodatkowych informacji dla wybranych środków spożywczych, np.: produkty zapakowane w atmosferze niektórych gazów opakowaniowych muszą zawierać dopisek: „pakowano(-y) w atmosferze ochronnej” bądź żywność, do której dodano substancje słodzącą informację: „zawiera substancję(-e) słodzącą(-e)”. Tworząc projekty etykiet trzeba mieć na uwadze, że rozporządzenie 1169/2011 stanowi formę bazującą, która nie jest wystarczająca. Istnieje szereg dokumentów prawnych, o których należy pamiętać w zindywidualizowanych przypadkach. Dane środki spożywcze mogą wymagać spełnienia dodatkowych wymagań prawnych np. obejmujących zakres odnoszący się do suplementów diety, dodatków do żywności, środków aromatyzujących, oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych. Ponadto trzeba na bieżąco śledzić wszelkie pojawiające się zmiany w przepisach. Przykładem nowych zmian może być rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 czerwca 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz. U. 2020 poz. 1149). Dokument ten obliguje do znakowania świeżego, schłodzonego i zamrożonego mięsa ze świń, owiec, kóz i drobiu w miejscu sprzedaży detalicznej flagą, określającą państwo pochodzenia produktów. Oznacza to, że w miejscu sprzedaży powyższych produktów słownie podaną informacje o ich państwie pochodzenia należy również przedstawić w formie graficznej, tj.  za pomocą flagi. Ponadto uściślono kwestię wymiarów tych informacji. Dane te nie mogą mieć odpowiednio wysokości czcionki oraz wysokości grafiki/flagi mniejszej niż wysokość czcionki zastosowana do przedstawienia informacji o nazwie produktu.

Ilość elementów zaangażowanych w proces tworzenia etykiety świadczy o tym, że jest to proces złożony i wielowymiarowy, uwzględniający różne aspekty zarówno po stronie producentów żywności, jak i oczekiwań adresowanych przez konsumentów. Od sfery praktycznej proces ten podlega w czasie wielu aktualizacjom, co nakłada na osoby za niego odpowiedzialne stałego śledzenia zmian i uwzględniania ich przy projektowaniu etykiet.

 mgr inż. Karolina Nowak – Specjalista ds. Jakości Contimax S.A. z siedzibą w Bochni

 

Literatura:

  • Kapczuk P. Komorniak N. Rogulska K. Bosiacki M. Chlubek D. 2020. „Żywność wysokoprzetworzona i jej wpływ na zdrowie dzieci i osób dorosłych”. Postępy Biochemii, 66, 23-29.
  • Przypisy:

[1]Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004.

[2]Załącznik II rozporządzenia Parlamentu Europejskiej i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywanie konsumentom informacji na temat żywności określa listę substancji lub produktów powodujących alergie lub reakcje nietolerancji.

[3] Numeracja E stanowi kodowanie dodatków do żywności. Opracowana została na podstawie międzynarodowego systemu identyfikacyjnego INS, obecnie stosowana jest na terenie całej Europy [1].

[4] Zawiadomienie Komisji z dnia 13 lipca 2017 r. dotyczące przekazywania informacji o substancjach lub produktach powodujących alergie lub reakcje nietolerancji, wymienionych w załączniku II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności

[5] Wytyczne dla właściwych organów w sprawie kontroli zgodności z prawodawstwem UE w odniesieniu do: rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady i rozporządzenia (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 oraz dyrektywy Rady 90/496/EWG z dnia 24 września 1990 r. w sprawie oznaczania wartości odżywczej środków spożywczych oraz dyrektywy 2002/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 10 czerwca 2002 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do suplementów żywnościowych w zakresie określenia limitów tolerancji dla składników odżywczych wymienionych na etykiecie